Xương rồng được biết đến nhiều với công dụng là cây cảnh và trang trí. Tuy nhiên, loại thực vật này còn được sử dụng trong dân gian với nhiều tác dụng điều trị bệnh như đau lưng, mụn nhọt, đinh sang, viêm mủ da… Cùng tìm hiểu về tác dụng của cây xương rồng qua bài viết dưới đây.
1. Đặc điểm cây xương rồng
Cây xương rồng còn được gọi là hóa ương lặc, bá vương tiêm, có tên khoa học là Euphorbia antiquorum L. – thuộc ho Thầu dầu (Euphorbiaceae). Xương rồng thuộc loại cây nhỡ và có những đặc điểm như sau:
- Cây có thể cao từ 7 – 8m, chứa nhiều nước và phân thành nhiều cành, cành cây có 3 cạnh lồi;
- Lá cây ít, nhỏ và phần lớn biến thành gai. Cuống lá rất ngắn, hình trứng ngược, gân lá không phân rõ và được mọc từ cạnh mép của cành;
- Hoa cây mọc thành tán, cuống hoa ngắn. Mỗi cụm hoa chứa 3 tổng bao hình cầu dẹt, đường kính 1cm. Hoa cây màu vàng và thường không có cuống khi mọc ở giữa. Vòi nhụy hoa tách rời, xẻ 2 đầu. Cây ra hoa vào mùa xuân;
- Quả cây có đường kính khoảng 1cm.
Thực tế, trong tự nhiên có hơn 2000 loại xương rồng khác nhau, trong đó hai loại là xương rồng ba cạnh và xương rồng bẹ được sử dụng nhiều trong các bài thuốc chữa bệnh. Có thể phân biệt hai loại xương rồng này qua các đặc điểm cây như sau:
- Xương rồng ba cạnh: Thân và cành cây có cấu tạo 3 cạnh lồi rõ ràng, chiều cao trung bình của cây khoảng từ 1 – 3m. Lá cây nhỏ, cuống lá ngắn và thường mọc trên các cạnh lồi của cây. Hoa cây màu vàng, mọc thành cụm, quả cây có màu xanh;
- Xương rồng bẹ: Còn được gọi là xương rồng tai thỏ, bởi hình dáng cây giống tai thỏ. Loại cây này được sử dụng nhiều trong các bài thuốc trị đau lưng. Thân cây phân thành nhiều nhánh có cùng hình dạng nhưng khác nhau về kích thước. Toàn thân được bao phủ bởi gai, quả cây màu xanh khi non và chuyển thành màu đỏ hồng khi chín.
2. Tác dụng của cây xương rồng
Theo y học cổ truyền, cây xương rồng có vị đắng, tính hàn và có chứa độc tố. Mỗi bộ phận của cây đều có những tác dụng không giống nhau trong điều trị bệnh như sau:
- Thân cây: Trong y học, thân cây xương rồng có tác dụng sát khuẩn, chữa mụn nhọt, thông tiện, chữa viêm mủ da, tiêu thũng, đau răng, đau lưng, thống phong, sâu răng, chữa đòn ngã sưng đau…;
- Lá cây: Có tác dụng giải độc, thanh nhiệt, chữa đinh sang, hóa trệ và bí đại tiểu tiện do ứ tích;
- Nhựa cây: Có tác dụng chống ngứa, tả hạ, cổ trướng, thấp khớp, xơ gan, đau răng, mụn cóc hoặc nấm ngoài da.
Nghiên cứu từ các nhà khoa học chỉ ra rằng cây xương rồng chứa nhiều hoạt chất có công dụng giảm đau, chống oxy hóa và chống viêm như fumaric, flavonoid, taraxerol, axit citric, B-amyrin, Friedelan-3a-ol… Vì vậy, dược liệu này được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh.
3. Cây xương rồng trong các bài thuốc chữa bệnh
3.1. Bài thuốc trị đau lưng
Bởi những đặc điểm cấu tạo khác nhau nên tác dụng của cây xương rồng ba cạnh và xương rồng bẹ trong điều trị đau lưng cũng khác nhau. Bài thuốc trị đau lưng từ hai loại xương rồng trên như sau:
Trị đau lưng bằng cây xương rồng bẹ:
- Bài thuốc 1: Dùng 1 – 2 nhánh xương rồng bẹ, 100g muối hột và một tấm vải sạch. Xương rồng được loại bỏ gai, rửa sạch, để ráo nước và sau đó thái thành từng khúc nhỏ, giã nát, cuối cùng là bỏ vào chảo nóng, rang chung với muối hột. Hỗn hợp dược liệu sau khi sơ chế, đem bỏ vào miếng vải (hoặc gạc) và đắp vào vị trí lưng bị đau, nằm ngửa ra để thuốc ngấm vào và phát huy tác dụng điều trị. Người bệnh nên duy trì sử dụng bài thuốc đều đặn mỗi ngày để đạt hiệu quả điều trị cao.
- Bài thuốc 2: Dùng 3 – 4 nhánh cây xương rồng bẹ và một miếng vải bọc sạch (hoặc một miếng gạc). Xương rồng được loại bỏ gai, rửa sạch, để ráo nước sau đó đặt lên bếp than và nướng. Dược liệu sau khi được nướng được cuốn trong tấm vải sạch và đắp lên vùng lưng bị đau nhức. Trong thời gian đắp, nếu dược liệu dùng bị nguội, người bệnh nên bỏ ra và thay bằng miếng khác, thực hiện liên tục trong khoảng 30 phút sẽ giúp giảm triệu chứng đau nhức của bệnh. Người bệnh nên duy trì sử dụng bài thuốc 1 – 2 lần mỗi ngày để đạt hiệu quả điều trị cao. Ngoài ra, phương pháp điều trị này còn giúp máu lưu thông tốt đến các khớp xương, từ đó giúp tăng cường quá trình sửa chữa các tổn thương tại khớp.
Trị đau lưng bằng cây xương rồng 3 cạnh: Tác dụng của cây xương rồng 3 cạnh trong trị đau lưng được thể hiện qua các bài thuốc sau đây:
- Bài thuốc 1: Dùng 3 đọt non xương rồng, 1 con cá lóc. Xương rồng được loại bỏ gai, rửa sạch và thái thành lát mỏng theo chiều ngang. Thêm muối ăn vào, bóp đều và xả lại nước khoảng 2 – 3 lần cho đến khi hết mủ trên dược liệu. Cá lóc được làm sạch vảy, loại bỏ ruột và rửa sạch. Hỗn hợp nguyên liệu được bỏ vào nồi, thêm 1 chén nước và đun trên ngọn lửa nhỏ. Thời gian đun khoảng 15 phút khi nước đã cạn dần, cá chín thì dừng. Người bệnh nên dùng bài thuốc khi còn nóng, sử dụng liên tục trong 5 ngày liên tiếp sẽ giúp giảm triệu chứng đau lưng;
- Bài thuốc 2: Dùng cành bánh tẻ của cây xương rồng ba cạnh đem loại bỏ gai, thái thành lát nhỏ và phơi khô, sau đó đem sao vàng hạ thổ. Mỗi ngày người bệnh nên dùng khoảng 1 chén nhỏ dược liệu sắc với 3 chén nước đến khi cạn còn khoảng 1 chén thì dừng, tắt bếp và lọc lấy nước thuốc uống. Người bệnh nên uống nước thuốc trước khi đi ngủ, sử dụng liên tục trong 15 ngày sau đó nghỉ khoảng 1 – 2 tháng và dùng lại.
3.2. Bài thuốc chữa đau răng
Sử dụng cành cây xương rồng, đem loại bỏ gai, nướng trên bếp lửa đến khi nóng mềm, giã nát và loại bỏ xơ, thêm một ít muối vào. Dược liệu sau khi chế biến dùng ngậm khi đau răng theo nguyên tắc: Lấy một miếng dược liệu đặt vào vị trí răng bị đau, ngậm chặt miệng lại, trường hợp khi nước miếng chảy ra phải nhổ đi. Sau khi ngậm cần súc miệng sạch, người bệnh nên sử dụng bài thuốc khoảng 3 – 4 lần trong ngày để đạt hiệu quả điều trị cao.
3.3. Bài thuốc trị mụn nhọt, viêm mủ ngoài da
Dùng thân cây xương rồng, cắt bỏ gai và đem nướng trên lửa đến khi chín vàng, để nguội và giã giập nát, dùng đắp lên vị trí da bị viêm mủ, mụn nhọt.
Trị đau lưng là tác dụng của cây xương rồng 3 cạnh
4. Lưu ý khi sử dụng cây xương rồng
Bên cạnh những tác dụng của cây xương rồng đối với sức khỏe con người, loại thực vật này có chứa độc tố nên có thể gây ra một số tác dụng có hại và độc tính. Vì vậy, người bệnh cần lưu ý một số vấn đề khi sử dụng cây xương rồng trong điều trị như sau:
- Nhựa cây có chứa độc, vì vậy cần cẩn thận không để nhựa (mủ cây) tiếp xúc với mắt, da;
- Liều sử dụng dược liệu trong điều trị cần tuân theo liều lượng khuyến cáo. Tuyệt đối không sử dụng liều lớn trong thời gian dài để tránh gây tiêu chảy, kích ứng niêm mạc…;
- Cây xương rồng dùng trong các món ăn chữa đau lưng, thoái hóa cột sống nếu còn chứa nhiều mủ có thể dẫn đến ngộ độc. Trường hợp ngộ độc nhẹ gây tiêu chảy, nặng hơn có thể gây nôn, kích thích niêm mạc, hôn mê, chóng mặt…;
- Trong tự nhiên có rất nhiều loại cây xương rồng nên người bệnh cần lưu ý sử dụng đúng loại dược liệu để đảm bảo an toàn và hiệu quả;
- Lá hoặc thân cây xương rồng dùng nướng lên để trị đau lưng, thoái hóa cột sống không nên nướng quá nóng, vì có thể gây bỏng da.
Như vậy tác dụng của cây xương rồng là dược liệu được sử dụng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên cũng tương tự như những loại thuốc khác, xương rồng có thể gây ra những tác dụng phụ đối với sức khỏe. Vì vậy, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ điều trị trước khi sử dụng để đạt được hiệu quả tốt nhất.
